Dilatasyon Derzi Nedir? Mesafesi ve Detayı

Dilatasyon Nedir?

 

Dilatasyon; Fransızca “dilatation” kelimesinden Türkçeye geçmiş olup fiziksel anlamda genleşme, genişleme anlamı taşımaktadır. Özellikle tıp, inşaat ve fizik alanlarında sıkça kullanılan bir terimdir. Bu yazımız dilatasyon teriminin inşaat alanında kullanımına yönelik olarak hazırlanmıştır.

 

Dilatasyon Derzi Nedir?

Dilatasyon derzi; büyük boyutlu veya değişik geometrik şekillere sahip yapıların  deprem, farklı oturma, sıcaklık ve titreşim gibi etkenlerden en az seviyede etkilenebilmesi ve yapının bir bütün olarak zarar görmesinin önüne geçilebilmesi adına belirli bir genişlik ve uzunluktan sonra yapının bölümlere veya parçalara ayrılması işlemine denir.

Binalarda uygulanacak dilatasyon derzleri yapıyı temelinden çatısına dek ayırarak farklı iki veya daha fazla blok oluşmasını sağlar.

Temelde uygulanacak dilatasyon derzi uygulamasında yer altı suyu varlığından dolayı derz boşluğunun bitümlü keçe tarzı malzemeler kullanılmak suretiyle doldurulması önlenmelidir.

 

Dilatasyon Derzinin Amacı

Yapıların tek parça olarak inşa edilmesi her ne kadar ideal ve istenen bir durum olsa da, bazı yapıların geometrik şekilleri ve boyutları sebebiyle yukarıda belirtilen etkilere maruz kalacağı da aşikardır. Bu tehlikeli etkilerin önüne geçilebilmesi amacıyla yapılar dilatasyon derzleri ile parçalara ayrılarak her birinin bağımsız çalışması ve olumsuz gerilmelerin bir diğer bölüme geçmesinin önlenmesi amaçlanır.

 

Dilatasyon Derzi Çeşitleri

1. Oturma ve Genleşme Derzleri

• Yapı zemininde yaşanacak farklı oturma etkilerini veya sıcaklık etkilerini azaltmak amacıyla uygulanır.

2. Hareket Derzleri

• Betonarme veya çelik sistem ile imal edilen köprü – viyadük gibi yapılarda iç gerilmelere bağlı olarak meydana gelebilecek çatlama ve ayrılma gibi etkileri önlemek amacıyla uygulanır.

3. Titreşim Derzleri

• Sanayi tipi yapılarda döşeme üzerine monte edilen ve yoğun titreşim meydana getiren makinelerin bulunduğu kısım titreşim derzleri kullanılarak diğer döşemelerden ayrılır.

4. Deprem Derzleri

• Bitişik nizamda bulunan binaların deprem esnasında gösterecekleri yanal hareketler sonucu birbirlerine çarpmaları önemli bir problemdir. İşte bu çekiçleme etkisi denilen istenmeyen durumun önlenmesi amacıyla deprem derzleri uygulanır.

 

Dilatasyon Mesafesi

Dilatasyon derzlerine ilişkin olarak sıkça sorulan bir soruyu mevcut mevzuatlar açısından inceleyecek olursak…

Dilatasyon derzleri kaç metrede bir yapılır?

Uygulamada dilatasyon mesafesinin binalarda en fazla 40 metrede bir; istinat duvarlarında 10 metrede bir olacak biçimde tatbik edilmesi amaçlanır. Dilatasyon boşluğu ise yapının yüksekliğine göre belirlenir. 6 metre yüksekliğe kadar 3 cm; devam eden her 3 metre yükseklik için 1 cm boşluk bırakılır.

Örneğin 12 metre yüksekliğe sahip bir bina için dilatasyon boşluğu 5 cm alınmalıdır.

 

Peki dilatasyon mesafesi ve dilatasyon boşluğu ile ilgili güncel yönetmelik ve mevzuatlar açısından konuyu inceleyecek olursak:

Deprem Yönetmeliği’ne göre

Deprem Yönetmeliği’nin 2.10.3. Deprem Derzleri başlığı altında detaylar verilmektedir. Özetle;

Bırakılacak minimum derz boşluğu, 6 m yüksekliğe kadar en az 30 mm olacak ve bu değere 6 m’den sonraki her 3 m’lik yükseklik için en az 10 mm eklenecektir. Bina blokları arasındaki derzler, depremde blokların bütün doğrultularda birbirlerinden bağımsız olarak çalışmasına olanak verecek şekilde düzenlenecektir şeklinde belirtilmektedir.

TS 500’e göre

TS 500’ün 6.3.4. Genleşme, Büzülme ve Sünme Etkileri başlığı altında şöyle detaylar verilmektedir:

Sıcaklık değişimleri ve büzülme etkileri gözönünde bulundurularak, uzunlukları fazla olan hiperstatik yapılarda, üst yapıda genleşme derzleri düzenlenmelidir. Dış etkilere açık yapılarda, derz aralıkları 40 m yi aşmamalıdır. Sıcaklık değişimlerine karşı korunmuş ve uçlarında rijit perde bulunmayan çerçeve türü yapılarda, derz aralığı 60 m ye kadar artırılabilir. Zamana bağlı davranışı gözönüne alan hesapların yapılması veya büzülmeyi azaltan özel önlemler alınması koşuluyla, bu sınırlar aşılabilir. Simetrik olmayan sistemlerde ve simetrik olmasına rağmen iki yanında yanal ötelenmeleri önleyen rijit düşey elemanlar bulunan sistemlerde, derzler arasında kalan blok boylarının daha küçük tutulmasına özen gösterilmelidir.

 

Beton Teknik Şartnamesi’ne göre

Binalarda : 40 m, İstinat duvarlarında : 10 m, Kanal kaplamalarında : 2 m, Tretuvar ve benzeri yerlerde :20 m.’yi geçmemek üzere projesinde gösterildiği gibi yapılacağı belirtilmektedir.