Paspayı Nedir?

Paspayı Nedir?

Paspayı; kolon, perde, kiriş, döşeme ve temel gibi betonarme yapı elemanlarında en dışta bulunan donatının dış yüzeyi ile beton dış yüzeyi arasındaki kalınlık mesafesidir. Paspayı ayrıca “net beton örtüsü” olarak da anılmaktadır.

 

Paspayı Ne İşe Yarar?

Paspayı, yapı elemanlarını dış etkenlerden korumak için bırakılır. Dış etkenlerden kasıt hava, yağmur, rutubet, değişen hava koşulları olabileceği gibi yangın etkisi de göz önüne alınabilir.

Yapı elemanlarında kullanılan çelik donatılar hava ve su gibi etkilerle doğrudan temas kurmaları halinde korozyona uğrarlar. Bu korozyon neticesinde çelik donatılarda dayanım kaybı yaşanacağı şüphesizdir.

 

Paspayı Ölçüleri Nelerdir?

Şantiyede paspayı ölçüsü olarak kullanılacak değerler projesinde belirtilen paspayı değerleri olarak dikkate alınmalıdır. Peki projede bu değerler nasıl belirlenir kabaca anlamaya çalışalım.

TS 500’e göre net beton örtüsünün, diğer bir değişle paspayı ölçüsünün minimum değerleri aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir:

• Betonarme temellerde paspayının 50 mm‘den az olmamaması istenmektedir.

 

• Bir doğrultuda çalışan plak döşemelerde paspayının 15 mm‘den az olması istenmemektedir.

 

• İki doğrultuda çalışan plak döşemelerde paspayının 15 mm‘den az olması istenmemektedir.

 

• Betonarme kirişlerde paspayının, özel yapılar dışında, dıştaki elemanlarda 25 mm‘den; içteki elemanlarda ise 20 mm‘den az olması istenmemektedir. Elverişsiz çevre koşulları durumunda ve daha fazla yangın güvenliği gerektiren durumlarda bu değerler arttırılmalıdır.

 

2015 yılında güncellenen Yangın Yönetmeliğinde ise;

“…Betonarme veya betonarme-çelik kompozit elemanların Ek-3/B’ye göre 120 dakika yangına karşı dayanıklı olabilmesi için, en dıştaki çelik profil veya donatının dış yüzü ile en dış beton lifi arasında kalan mesafe olan net beton ölçüsünün, kolonlarda en az 35 mm, kirişlerde 25 mm ve döşemelerde ise en az 20 mm olması gerekir. Yangına karşı dayanımı 120 dakikadan daha az olan betondan mamul taşıyıcı sistem elemanlarında TS 500 standardına uyulur”

denilmektedir.

 

Yani söz konusu Yangın Yönetmeliğinde yangına 120 dakika dayanıklı olması gereken betonarme elemanlarda paspayı kalınlığı  kolonlarda en az 35 mm, kirişlerde en az 25 mm, döşemelerde en az 20 mm olarak belirtilirken daha az yangın dayanımı gereken taşıyıcılar için ise (örneğin temeller) TS 500 standardına uyulacağı belirtilmektedir. Uygulama yapılıyorsa paspayı ölçüsü olarak projesinde belirtilen değerler dikkate alınmalıdır.

 

Paspayı Ölçüleri Neye Göre Değişir?

Çelik donatıların dış etkenlere doğrudan ya da dolaylı olarak maruz kalma riskinin bulunduğu bölgelerde paspayının artırıldığı görülmektedir. Örneğin temelleri ele alacak olursak temel bölümü zemin ile temas halinde bulunmasından kaynaklı olarak her zaman için su sızıntısı ve rutubet riskiyle karşı karşıyadır. Bu açıdan bakıldığında temel betonunda bırakılacak paspayının; kolon, döşeme ve kiriş gibi elemanlarda bırakılacak paspayına oranla daha fazla olması gerektiği düşünülebilir.

Diğer taraftan deniz kenarında bulunan ve nem-rutubetin oldukça yüksek oranlarda seyrettiği bölgelerde ise betonarme elemanların dışa bakan (yani havayla doğrudan temas eden) yüzeylerinde paspayını artırmanın faydalı olabileceğini düşünebiliriz.

 

Paspayını Ne Kadar Artırabiliriz?

Paspayının minimum ölçüleri TS 500 ve Yangın Yönetmeliğinde alt değerler olarak belirtilmektedir. Ancak özel koşullara göre paspayı değeri artırılabilir. Bu noktada merak edilen konu ise paspayı değerinin ne kadar artırılabileceğidir. Bir üst limit bulunmuyorsa istediğimiz kadar artırmamızda bir sakınca bulunur mu?

Aslında ilk bakışta paspayı mesafesinin fazlaca olması, donatının korozyondan korunması ve yangın etkilerine daha üzün süre dayanabilmesi bakımından uygun gibi gözükmektedir. Ancak faydalı yükseklik kavramını dikkate alarak konuya yaklaşırsak; paspayı mesafesinin gereğinden fazla bir şekilde artırılması durumunda kesit kapasitesinin düşeceği; bunun bir sonucu olarak yeniden kesit hesabına giderek ilave donatı kullanımına gerek duyulabileceği; böylelikle maliyet artışı gibi istenmeyen durumların ortaya çıkabileceği düşünülmelidir.

 

Paspayı Elemanları ve Çeşitleri

Paspayı mesafelerinin şantiyede doğru ve pratik bir biçimde uygulanabilmesi adına çeşitli paspayı elemanları kullanılabilmektedir. Son dönemde genellikle plastik paspayı elemanların kullanımına sıkça rastlanmaktadır.

Paspayı çeşitleri olarak perde ve kolon tipi paspayı elemanları, döşeme tipi paspayı elemanları, fore kazık tipi paspayı elemanları, birleşim bölgelerine özel paspayı elemanları, norm tipi radye temel paspayı elemanları gibi değişen çeşitleri bulunmaktadır.